کشاورزی پایدار یک روش کشاورزی است که نیازهای غذایی و نساجی جامعه را برآورده می کند، بدون اینکه به منابع طبیعی و محیط زیست آسیب برساند یا توانایی نسل های آینده را برای تولید غذا و فیبر کاهش دهد. کشاورزی پایدار از روش هایی استفاده می کند که خاک، آب، هوا، تنوع زیستی و سلامت انسان را حفظ و بهبود می بخشد. کشاورزی پایدار همچنین اقتصاد کشاورزان، کارگران و جوامع روستایی را پایدار می کند و دسترسی به غذای سالم و امن را برای همه فراهم می کند.

برخی از مزایای کشاورزی پایدار عبارتند از:

•  افزایش بهره وری خاک و کاهش فرسایش و شوری آن

برای افزایش بهره وری خاک، حفظ تنوع زیستی، کاهش آلودگی و مصرف آب در کشاورزی، روش های مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می کنم:

•  استفاده از کودهای آلی و زیستی: کودهای آلی و زیستی می توانند به افزایش ماده آلی، بهبود ساختار، تهویه و زهکشی خاک، افزایش فعالیت میکروارگانیسم ها، تامین عناصر غذایی و کاهش شوری خاک کمک کنند، این کودها همچنین می توانند آلودگی خاک و آب را کاهش دهند و به حفظ تنوع زیستی خاک و گیاهان کمک کنند.
•  رعایت تناوب و تنوع کشت: تناوب و تنوع کشت می تواند به افزایش بهره وری خاک، کنترل آفات و بیماری ها، کاهش فرسایش خاک، افزایش تنوع زیستی و کاهش مصرف آب و کود شیمیایی منجر شود . این روش ها با تغییر گیاهان کشت شده در هر فصل یا هر قطعه از زمین، می توانند نیازهای مختلف خاک و گیاهان را تامین کنند و تعادل زیستی را حفظ کنند.
•  استقرار نظام کشاورزی حفاظتی: نظام کشاورزی حفاظتی یک روش کشاورزی پایدار است که شامل سه اصل اصلی است: حداقل شخم، پوشش گیاهی مداوم و تناوب کشت. این روش می تواند به افزایش حاصلخیزی خاک، کاهش فرسایش خاک، حفظ رطوبت خاک، کاهش مصرف سوخت و کود شیمیایی، افزایش تنوع زیستی و کاهش آلودگی محیط زیست کمک کند .

•  کاهش مصرف آب و آلودگی آب

آب یکی از منابع حیاتی و محدود است که برای رشد و تولید محصولات کشاورزی ضروری است. اما مصرف بیش از حد و نادرست آب می تواند به کاهش منابع آبی، آلودگی آب و خاک، افزایش هزینه های تولید و کاهش بهره وری کشاورزی منجر شود. بنابراین، کشاورزان باید روش هایی را انتخاب کنند که با کمترین مصرف آب، بیشترین تولید را داشته باشند و به حفاظت از محیط زیست کمک کنند.
برای کاهش مصرف آب و آلودگی آب در کشاورزی پایدار، روش های مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنم:
•  انتخاب محصولات مناسب: برخی از محصولات کشاورزی نیاز به آب بیشتری دارند و برخی دیگر کمتر. بنابراین، کشاورزان باید محصولاتی را انتخاب کنند که با شرایط آب و هوایی و خاک منطقه خود سازگار باشند و نیاز به آب کمتری داشته باشند. به عنوان مثال، محصولاتی مانند گندم، جو، نخود، عدس، گیاهان دارویی و گل های زینتی نسبت به محصولاتی مانند برنج، ذرت، سیب زمینی، گوجه فرنگی، خربزه و هندوانه نیاز به آب کمتری دارند.
•  به کارگیری سیستم های آبیاری کارآمد: سیستم های آبیاری کارآمد آن دسته از سیستم هایی هستند که با کاهش هدر رفت و تبخیر آب، به افزایش کارایی آبیاری کمک می کنند. این سیستم ها با برنامه ریزی دقیق، تنها در زمان ها و با حجم آب مورد نیاز گیاهان فعالیت می کنند. به عنوان مثال، سیستم های آبیاری قطره ای که آب را مستقیما به منطقه ریشه ها می رسانند، تا 80% در مصرف آب صرفه جویی کرده و بهره وری آبیاری را به شدت افزایش می دهند. همچنین، سیستم های آبیاری تحت فشار مانند آبپاش ها و بارانکارها که آب را به صورت ریز قطرات به گیاهان می رسانند، تا 50% در مصرف آب صرفه جویی کرده و کیفیت آبیاری را بهبود می بخشند.
•  استفاده از منابع آبی تجدید پذیر: منابع آبی تجدید پذیر آن دسته از منابع آبی هستند که با توجه به چرخه آب در طبیعت، قابلیت بازسازی و تجدید دارند. این منابع شامل آب باران، آب رودخانه ها، آب سطحی و آب زیرزمینی هستند. کشاورزان می توانند با استفاده از این منابع آبی، نیازهای آبی خود را تأمین کنند و به حفاظت از منابع آبی غیرتجدید پذیر کمک کنند. برای مثال، کشاورزان می توانند با جمع آوری آب باران در مخازن و استخرها، آن را برای آبیاری محصولات خود استفاده کنند. همچنین، کشاورزان می توانند با استفاده از سیستم های تصفیه آب، آب های آلوده را تصفیه کرده و برای آبیاری مجددا به کار ببرند.
•  رعایت اصول و مقررات زیست محیطی: رعایت اصول و مقررات زیست محیطی در کشاورزی، به کاهش آلودگی آب و خاک و حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست کمک می کند. این اصول و مقررات شامل مواردی مانند کاهش مصرف کودها و سموم شیمیایی، استفاده از کودهای آلی و زیستی، کنترل طبیعی آفات و بیماری ها، رعایت فاصله از منابع آبی، رعایت استانداردهای بهداشتی و ایمنی و غیره هستند. کشاورزان باید از این اصول و مقررات آگاه باشند و آنها را در فعالیت های خود رعایت کنند.

•  کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و جذب کربن توسط خاک و گیاهان

گازهای گلخانه ای مانند د‌‌‌ی اکسید کربن، متان و نیتروز اکسید، باعث گرمایش جو و تغییرات آب و هوایی می شوند. کشاورزی یکی از منابع اصلی انتشار این گازها است. برای مثال، سوزاندن بقایای گیاهی، استفاده از کودهای شیمیایی، تولید دام و برداشت زمین ها، موجب انتشار مقادیر زیادی از گازهای گلخانه ای می شوند. کشاورزان باید روش هایی را انتخاب کنند که با کاهش انتشار این گازها، به مقابله با تغییرات آب و هوایی کمک کنند.
یکی از روش های کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، جذب کربن توسط خاک و گیاهان است. خاک و گیاهان می توانند دی اکسید کربن را از جو جذب کرده و آن را به صورت مواد آلی در خود ذخیره کنند. این روند باعث می شود که میزان دی اکسید کربن در جو کاهش یابد و به کاهش گرمایش جهانی منجر شود. برای مثال، جنگل ها، جنگل کتانجک ( جنگل کتانجک یک نوع زیستگاه دریایی است که در آن کتانجک ها یا کلپ ها، یک نوع جلبک بزرگ، به صورت چگال رشد می کنند و یک جنگل زیر آبی ایجاد می کنند. جنگل کتانجک معمولا در آب های سرد و کم عمق رشد می کند و برای بسیاری از گونه های دریایی مانند ماهی ها، خرچنگ ها، صدف ها، اختاپوس ها و افعی های دریایی محل زندگی و پناهگاه است. جنگل کتانجک همچنین می تواند به تنظیم دما، اسیدیته و اکسیژن آب کمک کند و دیاکسید کربن را از جو جذب کند) و دیگر شکل های حیات گیاهی، هنگام رشد، دی اکسید کربن را از جو جذب می کنند و آن را به زیست توده متصل می کنند.
برای افزایش جذب کربن توسط خاک و گیاهان، روش های مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنم:
•  افزایش ماده آلی خاک: ماده آلی خاک شامل بقایای گیاهی و حیوانی است که توسط میکروارگانیسم ها تجزیه می شوند. ماده آلی خاک می تواند به افزایش ظرفیت جذب و ذخیره کربن خاک کمک کند. برای افزایش ماده آلی خاک، می توان از روش هایی مانند استفاده از کودهای آلی و زیستی، پوشش گیاهی مداوم، تناوب کشت و کاشت گیاهان پوششی استفاده کرد.
•  کاهش شخم و ورز خاک: شخم و ورز خاک باعث می شود که ماده آلی خاک توسط اکسیژن و میکروارگانیسم ها سریع تر تجزیه شده و به دی اکسید کربن تبدیل شود. این روند باعث کاهش مواد آلی و جذب کربن خاک می شود. برای کاهش شخم و ورز خاک، می توان از روش هایی مانند کشاورزی حفاظتی، کشاورزی بدون شخم و کشاورزی زیرپوششی استفاده کرد.
•  افزایش تنوع زیستی گیاهان: تنوع زیستی گیاهان به معنای وجود انواع مختلف گیاهان در یک منطقه است. تنوع زیستی گیاهان می تواند به افزایش جذب کربن توسط گیاهان کمک کند. این امر به دلیل این است که گیاهان مختلف، نیازها، رشد، عمق ریشه و ترکیب شیمیایی متفاوتی دارند و می توانند کربن را در لایه های مختلف خاک ذخیره کنند. برای افزایش تنوع زیستی گیاهان، می توان از روش هایی مانند تناوب و تنوع کشت، کشت مخلوط و کشت چند طبقه ای استفاده کرد.

•  افزایش تنوع زیستی و کنترل طبیعی آفات و بیماری ها

تنوع زیستی در کشاورزی می تواند به سلامتی گیاهان، خاک، آب و محیط زیست کمک کند. برخی از فواید تنوع زیستی در کشاورزی عبارتند از:
•  کنترل طبیعی آفات و بیماری ها: تنوع زیستی می تواند با ایجاد تعادل زیستی، جمعیت آفات و بیماری های گیاهی را کنترل کند. برای مثال، حشرات مفید می توانند آفات را شکار کنند، گیاهان پوششی می توانند بیماری ها را کاهش دهند و گیاهان دارویی می توانند خاصیت ضد میکروبی داشته باشند.
•  افزایش تولید و کیفیت محصولات: تنوع زیستی می تواند با افزایش مواد مغذی، رطوبت و آب در خاک، تولید و کیفیت محصولات کشاورزی را افزایش دهد. برای مثال، تناوب کشت می تواند به افزایش حاصلخیزی خاک، کشت مخلوط می تواند به افزایش عملکرد و کاهش ریسک، کشت چند طبقه ای می تواند به افزایش تولید در هر واحد سطح کمک کند.
•  حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست: تنوع زیستی می تواند با کاهش مصرف آب، کود و سم شیمیایی، منابع طبیعی و محیط زیست را حفظ کند. برای مثال، گیاهان بومی می توانند با شرایط آب و هوایی و خاک منطقه سازگار باشند، گیاهان چندساله می توانند فرسایش خاک را کاهش دهند، گیاهان نیتروژن بند می توانند نیتروژن را در خاک ذخیره کنند.

•  افزایش سودآوری و کاهش هزینه های تولید

برای افزایش سودآوری و کاهش هزینه های تولید در کشاورزی پایدار، روش های مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می کنم:
•  استفاده از کودهای طبیعی و زیستی: کودهای طبیعی و زیستی می توانند به افزایش حاصلخیزی خاک، تامین عناصر غذایی، کاهش آلودگی خاک و آب و کنترل طبیعی آفات و بیماری ها کمک کنند. این کودها همچنین می توانند هزینه های خرید و استفاده از کودهای شیمیایی را کاهش دهند و سودآوری تولید را افزایش دهند.
•  رعایت تناوب و تنوع کشت: تناوب و تنوع کشت می تواند به افزایش بهره وری خاک، کنترل آفات و بیماری ها، کاهش فرسایش خاک، افزایش تنوع زیستی و کاهش مصرف آب و کود شیمیایی منجر شود. این روش ها با تغییر گیاهان کشت شده در هر فصل یا هر قطعه از زمین، می توانند نیازهای مختلف خاک و گیاهان را تامین کنند و تعادل زیستی را حفظ کنند. این روش ها همچنین می توانند باعث افزایش عملکرد و کیفیت محصولات و کاهش ریسک تولید شوند.
•  استقرار نظام کشاورزی حفاظتی: نظام کشاورزی حفاظتی یک روش کشاورزی پایدار است که شامل سه اصل اصلی است: حداقل شخم، پوشش گیاهی مداوم و تناوب کشت، این روش می تواند به افزایش حاصل‌خیزی خاک، کاهش فرسایش خاک، حفظ رطوبت خاک، کاهش مصرف سوخت و کود شیمیایی، افزایش تنوع زیستی و کاهش آلودگی محیط زیست کمک کند. این روش همچنین می تواند باعث کاهش هزینه های تولید و افزایش سودآوری تولید شود.

•  افزایش کیفیت زندگی و رفاه کشاورزان و جوامع روستایی

برای افزایش کیفیت زندگی و رفاه کشاورزان و جوامع روستایی در کشاورزی پایدار، روش های مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود:
•  افزایش درآمد و کاهش هزینه های تولید: کشاورزی پایدار می تواند با استفاده از منابع طبیعی به صورت کارآمد، تولید و کیفیت محصولات را افزایش دهد و هزینه های مربوط به مصرف نهاده ها، سموم شیمیایی، آب و سوخت را کاهش دهد. این روش ها می توانند باعث افزایش سودآوری و پایداری اقتصادی کشاورزان و جوامع روستایی شوند.
•  افزایش دسترسی به غذا و سلامت: کشاورزی پایدار می تواند با تولید مواد غذایی سالم، تازه و متنوع، نیازهای تغذیه ای و بهداشتی کشاورزان و جوامع روستایی را برطرف کند. این روش ها می توانند باعث افزایش امنیت غذایی، کاهش بیماری های مرتبط با غذا و افزایش کیفیت زندگی و طول عمر شوند.
•  افزایش توانمندی و آموزش: کشاورزی پایدار می تواند با ارائه خدمات آموزشی، مشاوره ای، فنی و اطلاعاتی، توانمندی و دانش کشاورزان و جوامع روستایی را افزایش دهد. این روش ها می توانند باعث افزایش توانایی ابتکار، خلاقیت، تصمیم گیری، حل مسئله و همکاری شوند.
•  افزایش انسجام و مشارکت اجتماعی: کشاورزی پایدار می تواند با ارائه فرصت های اشتغال، توسعه روابط اجتماعی، تشکیل تعاونی ها و شبکه های همکاری، انسجام و مشارکت اجتماعی کشاورزان و جوامع روستایی را افزایش دهد. این روش ها می توانند باعث افزایش اعتماد، همدلی، همکاری، مسئولیت پذیری و مدنیت شوند.

•  افزایش دسترسی به غذای تازه، مغذی و ارگانیک

کشاورزی پایدار می تواند با استفاده از روش های تولید بهینه و کاهش مصرف نهاده های شیمیایی، محصولات غذایی تازه، مغذی و ارگانیک تولید کند. برخی از فواید کشاورزی پایدار در این زمینه عبارتند از:
•  حفظ سلامتی مصرف کنندگان: محصولات پایدار دارای مقادیر بیشتری از ویتامین ها، مواد معدنی، آنتی اکسیدان ها و مواد فعال زیستی هستند که به سلامتی بدن و پیشگیری از بیماری ها کمک می کنند. همچنین، محصولات پایدار حاوی مواد شیمیایی مضر مانند باقی مانده های سموم، نیترات ها، هورمون ها و آنتی بیوتیک ها نیستند که می توانند به سلامتی مصرف کنندگان آسیب بزنند.
•  حفظ تنوع زیستی و محیط زیست: کشاورزی پایدار با رعایت اصول زیست محیطی، به حفاظت از تنوع زیستی گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم ها کمک می کند. همچنین، کشاورزی پایدار با کاهش آلودگی خاک، آب و هوا، به حفاظت از منابع طبیعی و اکوسیستم ها کمک می کند.
•  افزایش ارزش افزوده و درآمد کشاورزان: محصولات پایدار بازار خوبی در بین مصرف کنندگان دارند و می توانند قیمت بالاتری نسبت به محصولات معمولی داشته باشند. همچنین، کشاورزی پایدار با کاهش هزینه های مربوط به خرید و استفاده از نهاده های شیمیایی، به افزایش سودآوری و پایداری اقتصادی کشاورزان و جوامع روستایی منجر می شود.

کشاورزی پایدار هم مانند هر روش دیگری معایبی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

•  نیاز به دانش و تجربه فنی: کشاورزی پایدار نیاز به دانش و تجربه فنی بالایی از جانب کشاورزان دارد. برای انجام کشاورزی پایدار، کشاورزان باید با روش های مختلف کشت، کنترل طبیعی آفات و بیماری ها، استفاده از کودهای طبیعی و زیستی، تناوب و تنوع کشت و سایر اصول کشاورزی پایدار آشنا باشند. این نیاز به دانش و تجربه فنی ممکن است برای برخی از کشاورزان مشکل و هزینه بر باشد.
•  کاهش عملکرد و کیفیت محصولات: کشاورزی پایدار ممکن است در برخی موارد باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی شود. برای مثال، استفاده از کودهای شیمیایی ممکن است باعث افزایش سریع وزن و رشد گیاهان شود، اما استفاده از کودهای طبیعی و زیستی ممکن است این فرآیند را کندتر کند. همچنین، کنترل طبیعی آفات و بیماری ها ممکن است به اندازه کافی موثر نباشد و باعث از دست رفتن بخشی از محصولات شود.

•  مقاومت و مخالفت بازار و سیاست: کشاورزی پایدار ممکن است با مقاومت و مخالفت بازار و سیاست روبرو شود. برای مثال، محصولات پایدار ممکن است قیمت بالاتری نسبت به محصولات معمولی داشته باشند و این ممکن است بازار خود را از دست دهند. همچنین، کشاورزی پایدار ممکن است با منافع و سیاست های برخی از صنایع و دولت هایی که از کشاورزی صنعتی حمایت می کنند، در تضاد باشد. این ممکن است باعث کاهش حمایت و تسهیلات برای کشاورزی پایدار شود.