کاشت و پرورش خار مریم

اکثریت مردم خارمریم را جز علف‌های هرز و یا گیاهان بی مصرف می‌دانند اما این در حالی است که خار مریم یک گیاه دارویی با خواص منحصر به فرد است. خار مریم گیاهی است بلند با گل درشت توپی شکل، خاردار و تیز که از سال‌ها قبل خواص ضدالتهابی، آنتی اکسیدانی و ضد ویروسی آن مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. همچنین بدلیل داشتن مقدار زیادی سیلیمارین که یک ترکیب شیمیایی موجود نهفته در این گیاه است، آن را به یک داروی مفید برای امراض کبد تبدیل کرده است. 

سیلیمارین یک گروه از فلاونوئیدها (سیلیبینین، سیلیدینین و سیلیکریستین) است که برای کمک به تعمیر سلول‌های کبدی هنگامی که از طریق مواد سمی آسیب دیده اند، کمک می‌کند. این فلاونوئیدها همچنین از سلول‌های جدید کبد که از طریق سموم تخریب می‌شوند، محافظت می‌کنند. به همین ترتیب، خار مریم به طور کلی عملکرد کلی کبد شما را افزایش می‌دهد و با داشتن ترکیبات خاص مربوط به سیروز کبد، التهاب مزمن کبدی و آسیب کبدی از الکل و سایر مواد سمی بسیار مفید است.

درحالی که تمام قسمت‌های گیاه خارمریم خوراکی هستند اما سیلیمارین تنها در دانه‌ها وجود دارد. از آنجایی که یک گیاه هزاران دانه در درون خود دارد به راحتی توسط باد پخش شده و سریعا رشد می‌کند، باید مطلع باشید که اگر در منطقه محل زندگی یا کار شما از این گیاه وجود دارد، مراقب باشید که بیش از حد رشد نکند و منطقه را فرا بگیرد.

تاریخچه گیاه خار مریم

خارمریم که به خار شیری یا مارتیغال نیز معروف است و  نام علمی آن Silybum marianum می‌باشد. این گیاه از رده دولپه‌ای‌ها، راسته گل‌مینا و تیره کاسنیان می‌باشد. همچنین برخی گیاهان هم خانواده آن شامل گل مینا، گل مروارید، گل آفتابگردان و قاصدک را می‌توان نام برد. این گیاه به علت داشتن خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد ویروسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در پزشکی سنتی چینی و اروپایی بیش از 2000 سال استفاده شده است. این گیاه در منطقه جنوب اروپا، آسیای میانه و منطقه مدیترانه منشعب شده است، اما در حال حاضر در سراسر جهان رشد می‌کند.

تقریبا تحت هر شرایطی، خار مریم 90 تا 120 سانتی‌متر بلند می‌شود، دارای برگ‌های براق و تیز و گل‌های بنفش و روشن با ساقه‌های زرد رنگ است. نام آن یعنی milk thistle از ترکیب شیری رنگی که از له شدن برگ آن حاصل می‌شود گرفته شده است. اولین خواص التیام دهنده آن توسط یک پزشک و گیاه شناس یونانی برای درمان مارگزیدگی استفاده شد و بعدها استفاده آن گسترده‌تر نیز شد. 

امروزه خار مریم در شکل کپسول، عصاره یا پودر موجود است که برای کبد، کیسه صفرا، قلب یا پروستات مفید است. طبق گفته موسسه ملی بهداشت، سیلیمارین یکی از رایج ترین مکمل‌های گیاهی در ایالات متحده آمریکا برای مشکلات کبدی است. همچنین به عنوان یک اسانس روغنی مفید نیز شناخته شده است.

نکات و شرایط لازم قبل از کاشت بذر خارمریم

قبل از اینکه خارمریم را در حیاط منزل‌تان بکارید، مطمئن شوید که در منطقه شما کاشت این گیاه ممنوع نیست. چون برخی آن را به عنوان علف هرز می‌شناسند و خرید و فروش آن را ممنوع کرده اند. از آنجا که خارمریم گیاهی است که به سرعت تکثیر می‌شود باید مراقب باشید که در هنگام کاشت، جاهای دیگر رشد نکند. گل خارمریم حاوی 200 دانه است که به سرعت پراکنده شده و رشد می‌کند. خار مریم در دمای بین صفر تا 30 درجه سانتی‌گراد مستعد رشد است و در هنگام رشد تا یک دهه مقاوم بوده و به رشد خود هرساله ادامه می‌دهد و هنگامی که رشد کند و دانه‌هایش پراکنده شود، جلوگیری از رشد آن خیلی سخت خواهد بود. این دانه‌ها برای دام‌ها سمی هستند و اگر در مزرعه آن‌ها را کشت می‌دهید باید مراقب باشید که از دسترس حیوانات دور باشد و یا اگر دامدار هستید باید این کشت را خارج از مزرعه انجام بدهید.

کاشت بذر گیاه خار مریم

با وجود همه نگرانی‌های موجود در مورد این گیاه، اما رشد و کشت آن بسیار ساده است. خار مریم هر خاکی را تحمل می‌کند و رشد می‌کند و در شرایط خشکسالی کاملا مقاوم است. مثلا شما می‌توانید آن را بکارید و به حال خود رها کنید، بعد از مدتی رشد کرده و شما را غافل گیر می‌کند. اما برای حصول اطمینان می‌توانید مراحل زیر را برای کشت بهتر دنبال کنید:

1. منطقه آفتابی یا کمی سایه دار را برای کشت انتخاب کنید.

2. دانه‌ها را در بهار درست بعد از آخرین یخبندان و سرمای زمستان بکارید.

3. سه یا چهار بذر را در عمق 6 میلی‌متری بکارید.

4. بین بذرهای خار مریم 75 تا 90 سانتی‌متر فاصله بگذارید.

5. 24 ساعت قبل از کاشت بذرها را در آب بخیسانید. 

6. پس از کاشت مراقبت کنید که هرگیاه نازک به یک گیاه قوی و بزرگ تبدیل می‌شود پس رعایت فاصله مهم است.

7. بذر گیاه خار مریم پس از سه هفته در دمای 15 تا 20 درجه سانتی گراد قابلیت جوانه زنی دارند.

اگر می‌خواهید که در داخل خانه بذرهای خارمریم را بکارید، دانه‌ها را حدود دوماه قبل از آخرین سرمای زمستان تهیه کنید. ابتدا گلدان‌ها را با ماسه و کود پر کنید و سپس دستورالعمل‌های بالا را دنبال کنید. بذر خارمریم در فضای داخلی پس از دوسال گل می‌دهد اما گیاهان خارج از خانه با مراقب‌های خاص ممکن است بعد از یک سال گل دهند و سالیانه رشد کنند. 

خارمریم حشرات گرده افشانی مثل زنبور و پروانه را به خود جذب می‌کنند و علاوه بر این بسیاری از گونه‌های پرندگان از دانه‌های آن نیز برای خوراکی استفاده می‌کنند. حتی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز که گیاه کاملا خشک می‌شود، پرندگان از ساقه‌های آن تغذیه می‌کنند چون ساقه‌ها هم حاوی دانه‌های خوراکی برای پرندگان نیز می‌باشد. 

برداشت و جمع آوری گیاه خار مریم

با توجه به وجود خارهای بسیار زیاد این گیاه، لازم است هنگام برداشت گل‌ها یا لمس ساقه‌ها حتما دستکش‌های ضخیم باغبانی بدست داشته باشید. یک گیاه خار مریم ممکن است بیش از 6000 دانه داشته باشد که بعد از برداشت حدود 90 درصد آن قابل کشت مجدد نیز هستند. 

اگر شما قصد جمع آوری دانه‌ها را دارید و می‌خواهید آن‌ها را قبل از اینکه گیاهان به طور کامل رشد کنند برداشت کنید و اگر گیاهان مراقبت کافی نداشته باشند، سرهای دانه به تنهایی از بین می‌روند و برداشت دانه می‌تواند غیرممکن باشد. این به این دلیل است که هنگامی که گل‌های خاردار شروع به خشک شدن می‌کنند (معمولا در پاییز)، دانه های سفیدی، به نام پاپوس (شبیه به قاصدک) تولید می‌کنند. برای استخراج و جداسازی دانه‌ها از گل، نکات زیر را در نظر بگیرید:

1. سر گیاه را از پایه آن یا انتهای آن ببرید.

2. سرهای گیاه را پس از بریدن در یک کیسه تمیز قرار داده و در یک جای گرم به مدت یک هفته قرار داده تا کاملا خشک شوند. 

3. گل‌های خشک شده را در یک کیسه کرباسی ریخته و با دست فشار دهید تا برگ‌ها و گلبرگ‌ها پودر شده و از دانه‌ها جدا شود. 

4. یک بار دیگر صاف کنید تا برخی پوشال‌های ناخواسته را بگیرید. 

5. هنگامی که دانه‌ها را کامل جدا کرده و تمیز کردید، آن‌ها را در یک مکان سرد و تاریک قرار داده و استفاده کنید. 

مزایای خار مریم برای کبد

خار مریم علاوه بر کشت آسان، رشد خوب و با کیفیت و قیمت ارزان خود دارای ویژگی‌های مهمی نیز برای سلامتی کبد انسان نیز می‌باشد. که البته مصرف آن تحت نظر پزشکتان کاملا بلامانع است. خار مریم می‌تواند در درمان بیماری‌های مربوط به کبد مثل سیروز، هپاتیت، زردی و کبدچرب کاملا مؤثر عمل کند. همچنین سیلیمارین موجود در آن باعث کاهش آسیب‌های کبدی ناشی از مصرف داروهای بی رویه و سموم محیطی می‌شود؛ من جمله :

استامینوفن-داروهای روان گردان-شیمی درمانی و رادیولوژی-مواد شیمیایی صنعتی مانند تتراکلرید کربن، تولوئن و زایلن-مصرف بیش از حد آهن-مایعات سمی مثل فنیل هیدرازین

هفت مزیت مهم و برجسته گیاه خارمریم

در صورتی که مشکل کبدی خاصی نیز ندارید می‌توانید برای حفظ بیشتر سلامتی خود خار مریم را به خاطر داشتن مزایای زیر استفاده کنید.

• داشتن فعالیت‌های آنتی اکسیدانی

دانه‌های خارمریم حاوی آنتی اکسیدان‌های قوی که سیلیمارین نامیده می شود، است. سیلیمارین به بدن شما برای مبارزه با رادیکال‌های آزاد و کاهش التهاب کمک می‌کند.

• افزایش سلامت پروستات

در مطالعات روی سیلیمارین و سایر ترکیبات شفابخش خارمریم مثل ایزوسیلیبین B نه تنها نشان داده شده است که این ترکیبات از طریق رشد نرمال سلولی، از سلامت پروستات حمایت می‌کند، بلکه در درمان سرطان پروستات موثر است.

• ضد مسمومیت با قارچ

تجویز داخل وریدی سیلیمارین تنها درمان شناخته شده برای تثبیت غشای سلولی و مهار جذب سموم از آمینیت فالودیز است. این قارچ مرگبار معمولا با نوع خوراکی خیلی به اشتباه گرفته می‌شود.

• مناسب برای پوست

توجه به خواص آنتی اکسیدانی، سیلیمارین روی پوست شما اثر محافظتی دارد. در تحقیقات آزمایشگاهی، اثرات پیشگیرانه و ضد سرطانی بر روی سرطان پوست نشان داده شده است.

• بهبود پروفیل‌های چربی

به احتمال زیاد به علت حضور سیلیمارین، همراه با دیگر فلاونوئیدها، خارمریم در جذب چربی‌های خوب بدن شما را تشویق می‌کند. مطالعاتی در سال 2012 نشان داد که سیلیمارین به طور قابل توجهی کاهش LDL ("بد") کلسترول و تری گلیسیرید را در مقایسه با سطح HDL ("خوب") افزایش می دهد.

• کاهش قندخون

تحقیقات نشان می‌دهد که سیلیمارین موجود در خار مریم سطح قند خون ناشتا را کاهش می‌دهد. نویسندگان یکی از این مطالعات اظهار داشتند: درمان سیلیمارین در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 تاثیر مثبتی بر بهبود مشخصات گلیسمیک دارد.

• مناسب برای سلامت کبد، کلیه و کیسه صفرا

برای درمان کبد، کلیه و سلامت کیسه صفرا، استفاده از خار مریم به مدت طولانی شناخته شده است. سیلیمارین به کبد کمک می‌کند تا سلول‌های جدید خود را با افزایش سنتز پروتئین افزایش دهد و در درمان مشکل‌های کبدی ناشی از سم زدگی، از جمله درمان بیماری‌های کبدی و سرطان کبد موثر باشد. هم‌چنین خارمریم در برابر التهاب، آسیب‌های رادیکال آزاد و سموم محافظت می‌کند. همینطور نشان داده شده است که سیلیمارین از تشکیل سنگ‌های صفراوی جلوگیری می‌کند.

نحوه استفاده از خار مریم

با توجه به مزایای ذکر شده این گیاه، شما می‌توانید از آن به روش‌های زیر استفاده کنید و آن را در رژیم غذایی خود بگنجانید :

پودر : می‌توانید از دانه‌های پودر شده خارمریم مثل یک ادویه در انواع غذاها به خصوص سوپ‌ها استفاده کنید. 

سالاد : از آنجا که گل و برگ خارمریم خوراکی است می‌توانید از برگ، ساقه و ریشه آن در انواع سالاد استفاده کنید.

اسموتی : برای تهیه یک نوشیدنی خنک با خارمریم، یک شب قبل دو قاشق غذاخوری دانه خارمریم را در آب بخیسانید سپس به همراه یک فنجان آب لیمو، یک سوم فنجان توت و یک و نیم لیوان یخ در مخلوط کن ریخته و خوب مخلوط کنید تا یک دست شود. 

ساندویچ‌های اسنک : استفاده از دانه‌های خارمریم در آن

دمنوش : می‌توانید از خارمریم تازه یا خشک شده برای دمنوش استفاده کنید. آن را دم کرده و برای از بین رفتن طعم تلخ آن کمی نبات اضافه کنید. دم کردن خارمریم با نعناع نیز بسیار مفید است.

روغن خار مریم

علاوه بر مصرف خوراکی خود گیاه، شما می‌توانید از اسانس یا روغن خارمریم نیز استفاده کنید. روغن دانه‌های رسیده خارمریم دارای میزان زیادی استرول‌ها، اسیدهای چرب ضروری، آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین E فراوان است که دارای خواص تغذیه‌ای خوب و مناسب برای پوست است. این روغن حاوی موادی است که از اگزما، آکنه و جای جوش جلوگیری می‌کند و می‌تواند در مواد آرایشی دست ساز نیز استفاده شود. برای استفاده از روغن خار مریم می‌توانید قبل از دوش گرفتن ده قطره از آن را روی موهای خود ماساژ داده تا کامل جذب پوست سرتان شود و از ریزش مو جلوگیری کند. 

خرید مکمل‌های خارمریم

در بیشتر فروشگاه‌های بهداشتی و مواد غذایی مکمل‌های خارمریم تحت نام سیلیمارین یا سیلیوبوم به فروش می‌رسند. بهترین گزینه‌های این مکمل‌ها باید حاوی عصاره خار مریم با سیلیمارین استاندارد تا 70 الی 80 درصد باشند. مصرف روزانه توصیه شده سیلیمارین 420 میلی گرم در دوزهای تقسیم شده می‌باشد. قبل از مصرف سیلیمارین با پزشک خود مشورت کرده و بعد اقدام به مصرف نمایید و از تداخل دارویی آن با سایر داروها اطمینان حاصل کنید. 

آیا خار مریم برای شما مناسب است؟

اگر شما نگرانی‌هایی در مورد سلامت کبدتان دارید یا به هر یک از دیگر مزایای بالقوه سیلیمارین مثل ضد سرطان، ضددرد و تقویت کننده قلب، علاقمند هستید و ممکن است بخواهید آن را امتحان کنید. اگر قادر نباشید آن را در منطقه خود رشد دهید، یک مکمل خار مریم با کیفیت بالا می‌تواند کافی باشد. در حالی که خار مریم غنی‌ترین منبع شناخته شده سیلیمارین است، شما همچنین می‌توانید سیلیمارین را در کنگر فرنگی، زردچوبه و گشنیز نیز پیدا کنید.

با وجود همه مزایا و خواص ویژه خارمریم، اما استفاده از آن برای همه ممکن است مفید نباشد. اگر یکی از شرایط زیر را دارید از خارمریم استفاده نکنید:

• پس از مصرف آن دچار التهاب، دل درد، گاز معده و تهوع می‌شوید.

• شیرده یا باردار هستید.

• آلرژی دارید.

• سرطان سینه یا کیست سینه دارید.