ریحان یکی از گیاهان دارویی محبوب و باستانی است که سرشار از مواد مغذی گیاهی می باشد. از ریحان استفاده های دارویی و بهداشتی زیادی می شود. این گیاه بسیار با ارزش است و در فرهنگ های بسیاری در سراسر جهان مورد احترام می باشد و به عنوان گیاه مقدس شناخته می شود.

ریحان متعلق به خانواده نعناع در جنس Ocimum است و نام علمی آن Ocimum basilicum می باشد.

ریحان بومی ایران، هند و دیگر مناطق گرمسیری آسیا می باشد. این گیاه پر خاصیت و دارویی به ویژه برای برگ ها و دانه های آن کاشته می شود. ریحان در آب و هوای گرم و استوایی بهتر رشد می کند. ارتفاع گیاه ریحان گاهی اوقات به یک متر هم می رسد. برگ های آن در رنگ های سبز روشن تا بنفش وجود دارد، ظاهر برگ ها، هم به صورت صاف و هم به صورت ابریشمی می باشد. بوته های انواع ریحان در اندازه های متفاوت هستند و وقتی گل می دهند گل های سفید و بنفش بزرگ در نوک بوته به وجود می آید.

انواع ریحان دارویی وجود دارد. ریحان مدیترانه ای که به طور معمول به عنوان ریحان شیرین شناخته می شود و برگ های سبز و روشنی دارد، در مقابل ریحان آسیایی وجود دارد که بوته بزرگی دارد و ساقه آن کرکی با گل های صورتی می باشد، برگ های آن بنفش یا صورتی است و همچنین عطر و طعم تند تری هم دارد. ریحان لیمویی نیز یک نوع ریحان دارویی است که عطر و طعم لیمو را دارد. ریحان تایلندی که ویژگی های آن با ریحان آسیایی مشابه است اما رنگ برگ های آن سبز روشن است و عطر و طعم شیرینی دارد.

ریحان مدیترانه ای یا ریحان شیرین، به دلیل عطر و طعم شیرینی که دارد به عنوان ریحان آشپزی نیز شناخته می شود و به طور گسترده در سراسر جهان از این نوع ریحان در آشپزی استفاده می شود.

خواص و فواید ریحان برای سلامتی

برگ های ریحان، ترکیبات شیمیایی گیاهی قابل توجهی دارد که از بیماری ها جلوگیری می کند و دارای خواص ارتقا دهنده سلامتی می باشد. شاخ و برگ ریحان شامل بسیاری از فلاونوئیدهای پلی فنولی مانند orientin  و  vicenin می باشد. 

از برگ های ریحان چندین روغن بهداشتی مفید مانند اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول درست می شود. این ترکیبات خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی دارند.

شاخ و برگ ریحان کالری بسیار کمی دارد و حاوی کلسترول نمی باشد. 100 گرم ریحان تنها 23 کالری دارد. با این حال، ریحان یکی از بهترین منابع دارای مواد مغذی ضروری، مواد معدنی و ویتامین ها است که این مواد برای سلامتی کامل مورد نیاز هستند.

شاخ و برگ ریحان دارای سطح فوق العاده بالایی از بتا کاروتن، ویتامین A ، کریپتوگزانتین، لوتئین و zea-گزانتین می باشد. این ترکیبات به عنوان جاذب محافظ در برابر رادیکال های آزاد اکسیژن و گونه های اکسیژن فعال (ROS) که نقش مهمی در پیری و پروسه های مختلف بیماری دارند، عمل می کنند.

Zea-گزانتین یک ترکیب کارتنوئید فلاونوئید زرد است، این ترکیب به صورت انتخابی اجسام زرد ماکولای شبکیه ای را جذب می کند که می تواند اشعه های مضر UV را فیلتر کند و از رسیدن این اشعه به شبکیه چشم جلوگیری کند. مطالعات نشان داده اند مصرف گیاهان، میوه ها و سبزیجات غنی از Zea-گزانتین از ابتلا به بیماری ماکولای وابسته به سن (AMRD) به خصوص در افراد مسن جلوگیری می کند.

100 گرم از برگ های تازه ریحان شامل 5275 میلی گرم ویتامین A است که حدود 175 درصد از ویتامین A توصیه شده در روز می باشد. ویتامین A خواص آنتی اکسیدانی دارد و برای بینایی ضروری است. ویتامین A همچنین برای حفظ غشاهای مخاطی و داشتن پوستی سالم مورد نیاز است. بررسی ها نشان داده اند که مصرف غذاهای طبیعی سرشار از ویتامین A  از بدن در برابر ابتلا به سرطان ریه و حفره دهان حفاظت می کند. علاوه بر این، در ریحان ویتامین K نیز وجود دارد. ویتامین K برای تولید فاکتورهای انعقادی در خون ضروری است و نقش حیاتی در تقویت استخوان و جذب مواد معدنی در بدن ایفا می کند.

شاخ و برگ ریحان حاوی مقادیر خوبی از مواد معدنی مانند پتاسیم، منگنز، مس، آهن و منیزیم است. پتاسیم بخش مهمی از سلول و مایعات بدن است که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک می کند. منگنز در بدن به عنوان کوفاکتور برای آنزیم های آنتی اکسیدان و سوپراکسید دیسموتاز استفاده می شود.

برگ ریحان یک منبع عالی از آهن است. در هر 100 گرم برگ های تازه ی ریحان 3/17 میلی گرم آهن وجود دارد که 26 درصد از آهن توصیه شده در روز را تامین می کند. آهن یک جزء از هموگلوبین در داخل سلول های قرمز خون است و یکی از عوامل اصلی ظرفیت حمل اکسیژن از خون می باشد.

استفاده های پزشکی از شاخ و برگ گیاه ریحان

برگ های ریحان حاوی روغن های مفیدی مانند اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول است که این ترکیبات به عنوان ترکیبات ضد التهابی و ضد باکتریایی شناخته می شوند.

اوژنول یک روغن مهم در ریحان است که عملکرد ضد التهابی آن توسط اقدام علیه آنزیم سیکلوکسیژناز (COX) می باشد. آنزیم COX واسطه واکنش های التهابی در داخل بدن انسان است. اوژنول اثر بازدارنده روی این آنزیم دارد و به همین دلیل یک درمان مهم برای تسکین بیماری های التهابی مانند آرتریت روماتوئید ، استئو آرتریت و بیماری های التهابی روده می باشد.

روغن گیاه ریحان به دلیل مهار بسیاری از باکتری های بیماری زا مثل اورئوس، انتروکوک، شیگلا و سودوموناس به عنوان یک عامل ضدعفونت و ضد باکتریایی شناخته می شود.

چای ریحان (دم کرده برگ های ریحان) به از بین بردن حالت تهوع کمک می کند و تصور می شود که خاصیت ضد باکتریایی خفیفی هم دارد.